Рабочая программа 5-9 кл

Башҡортостан Республикаһы Ейәнсура районы муниципаль район Яңыбай ауылы
урта дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль дөйөм белем биреү бюджет учреждениеһы

Ҡаралды

Тикшерелде

гуманитар фәндәр МБ ултырышында
МБ етәксеһе:

/Байбулатова Э.Г/

Протокол № 1

«28» август 2019 й.

Раҫлайым

Директорҙың уҡыу-уҡытыу эштәре
урынбаҫары:
/Ермакова З.И/
« 29 » август 2019 й.

Мәктәп директоры:
/Ишмөхәмәтова Ф.Ә/
Приказ № 154

02-12
Юғары квалификацион категориялы башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы
Ҡотошова Лилиә Илдус ҡыҙының 5-9-сы кластар өсөн башҡорт әҙәбиәтенән
2019-2024 уҡыу йылдарына эш программаһы

«29 » август

2019 й.

”Әҙәбиәт” фәнен өйрәнеүҙең һөҙөмтәләре.
Төп урта мәктәпте тамамлап сығыусы уҡыусыларҙың “Әҙәбиәт” фәнен өйрәнеү һөҙөмтәһендә алған шәхси һөҙөмтәләре түбәндәгеләр:



шәхестең рухи – әхлаҡ сифаттарын камиллаштырыу, күп милләтле Ватанға һөйөү тойғолары, башҡорт һәм башҡа халыҡтарҙың
әҙәбиәтенә ихтирам тәрбиәләү;
танып – белеү һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн төрлө мәғлүмәт сығанаҡтарын файҙаланыу (һүҙлектәр,
энциклопедиялар, Интернет - ресурс).

Төп мәктәптә “Әҙәбиәт” фәнен өйрәнеүҙең метапредмет һөҙөмтәләре булып түбәндәгеләр тора:














проблемаларҙы аңлай белеү, гипотеза ҡуйыу, материалдарҙы структураға һалыу, үҙ позицияһын иҫбатлау өсөн аргументтар һайлау,
телдән йәки яҙма текстарҙа сәбәп – эҙемтә бәйләнештәрен билдәләү, һығымталарҙы формалаштырыу:
эшмәкәрлекте үҙ аллы ойоштороу оҫталығы, уны баһалау, ҡыҙыҡһыныу сфераһын билдәләү:
төрлө мәғлүмәт сығанаҡтары менән эшләү күнекмәһенә эйә булыу, уны табыу, анализлау, үҙ эшмәкәрлегендә файҙаланыу.
Төп урта мәктәпте тамамлаусы уҡыусыларҙа фән һөҙөмтәләре булып түбәндәгеләр тора:
1) танып – белеү сфераһында:
башҡорт халыҡ ижадында һәм башҡа халыҡтарҙың фольклорында , боронғо әҙәбиәт вәкилдәренең, башҡорт яҙыусыларының
әҫәрҙәрендә күтәрелгән төп проблемаларҙы аңлау;
художестволы әҫәрҙең яҙылыу дәүере менән бәйләнешен аңлау, унда сағылған ваҡыт, әхлаҡ сифаттары һәм уларҙың бөгөнгө көн
яңырыуын асыҡлау;
әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлай белеү, теге йәки был әҫәрҙәең ниндәй жанр төрөнә ҡарауын билдәләү, темаһын, идеяһын, әхлаҡ пафосын
аңлау, уның геройҙарына характеристика биреү, бер йәки бер нисә әҫәрҙең геройҙарын сағыштырып ҡарау;
әҫәрҙең сюжетын, композицияһын, тасуири һүрәтләү сараларын билдәләү; әҫәрҙең идея – художество йөкмәткеһен асыуҙа уларҙың
ролен аңлау (филологик анализ элементтары);
әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлағанда элементар әҙәби терминдар менән эш итә белеү;
2) ҡиммәт – ориентация сфераһында:
башҡорт әҙәбиәте һәм мәҙәниәтенең рухи-әхлаҡи ҡиммәттәре менән таныштырыу, уларҙы башҡа халыҡтарҙың рухи – әхлаҡи
ҡиммәттәре менән сағыштырыу;
башҡорт әҙәбиәте әҫәрҙәренә ҡарата уҡыусыларҙың үҙ ҡарашын булдырыу һәм уларҙы баһалау;
өйрәнелгән әҙәби әҫәрҙәргә үҙ интерпретацияһын булдырыу (айырым осраҡтарҙа);
автор позицияһын аңлау, уға ҡарата үҙ ҡарашын булдырыу;










3) коммуникатив сферала:
төрлө жанрҙарҙа яҙылған әҙәби әҫәрҙәрҙе аңли итер уҡыу һәм уларҙың йөкмәткеһен адекват ҡабул итеү;
проза әҫәрҙәрен йәки уларҙың өлөштәрен текста ҡулланылған башҡорт теленең тасуири һүрәтләү сараларын һәм цитаталар ҡулланып
һөйләй белеү;
тыңлағанда йәки уҡылған текст буйынса һорауҙарға яуап бирә белеү, телдән төрлө текстағы монолог телмәр төҙөү, диалог алып
барыу оҫталығына эйә булыу;
өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең тематикаһы, проблематикаһы менән бәйле изложение, инша яҙыу, класта һәм өйҙә ижади эштәр, әҙәби һәм
дөйөм мәҙәниәт темаларына рефераттар яҙыу;
4) эстетик сферала:
һүҙ сәнғәте булараҡ әҙәбиәттең образлылыҡ тәбиғәтен аңлау;
әҙәби әҫәрҙәрҙе эстетик ҡабул итеү, эстетик зауыҡ формалаштырыу;
башҡорт һүҙҙәренең эстетик функцияһын, әҙәби әҫәрҙәрҙә художестволы образдар тыуҙырыуҙа тасуири һүрәтләү сараларының ролен
аңлау.

Уҡыу курсының төп йөкмәткеһе.
5-се класс

Башҡорт халыҡ ижады – 9 сәғәт.
Әкиәттәр.
Алпамыша батыр. Әминбәк. Ҡәмән менән Сәмән, картуф сәскән Сәлмән. Айыу менән бал ҡорттары.
Йомаҡтар.
Мәҡәлдәр.
Башҡорт халыҡ йырҙары.
Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт.
Салауат Юлаев ижады.
Ҡайтып киләм. Яуҙа яраланғас. Йырҙарҙан.
Ғәбдерәхим Усман.
Егет булһаң...
19 быуат әҙәбиәте – 1 сәғәт.
Ризаитдин Фәхретдин ижады.
Белем (“Нәсихәттәр” китабынан)
20 быуат башында башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт.
Сафуан Яҡшығолов ижады.
Дим буйында яҙғы таң.
Мәжит Ғафури ижады.
Нурлы мәктәп
Башҡорт совет әҙәбиәтенең формалашыуы – 1 сәғәт.
Дауыт Юлтый ижады.
Көҙ.
Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте -5 сәғәт.
Рәшит Ниғмәти.
Хәйерле юл, һеҙгә! Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар. Еңеүселәргә дан!(йыр)
Баязит Бикбай ижады.
Туған тел. Рус теле.

Һуғыштан һуңғы осор әҙәбиәте – 7сәғәт.
Назар Нәжми. Беренсе дәрес (1с).
Али Карнай. Урманда (2с)
Фәрит Иҫәнғолов. Хәмит күпере (2с).
Сәғит Агиш. Турыҡай (2с).
Хәҙерге әҙәбиәт – 45 сәғәт.
Башҡортостан Республикаһының дәүләт гимны. (1с)
Раил Байбулатов “Ағас һәйкәл” (2с)
Мостай Кәрим ижады.
“Уҡытыусыма”, “Өс таған”,“Билдәһеҙ һалдат” (5с).
Лира Яҡшыбаева “Бәхетең үҙең менән”(1с).
Ғилемдар Рамазанов “Ураҡ өҫтө” (1с)
Фәрзәнә Аҡбулатова “Атай икмәге” (2с).
Ҡәҙим Аралбай “Башҡорт теле” (1с)
Рәми Ғарипов “Туған тел”. “Һабантурғай”. “Башҡортостан”(3с)
Хәйҙәр Тапаков “Бибинур улуәсәй” (2с)
Динис Бүләков “Яралы китап” (2с), “Яҙғы ташҡын менән килгән бәхет”(1с).
Яҡуп Ҡолмой “Ҡыҙыҡлы китап”(1с)
Гөлфиә Юнысова “Ҡотло булһын Яңы йыл!”(1с)
Сәрүәр Сурина “Ҡышты ҡаршылағанда”(2с)
Хәсән Назар “Яуа ҡарҙар”, “Таҡта сәй” (2с)
Ирек Кинйәбулатов “Дуҫлыҡ төйәге” (1с)
Рәшит Шәкүр “Урал батыр иле – сал Урал” (1с)
Айһылыу Йәғәфәрова “Урал иле” (1с)
Ғәйфулла Вәлиев “Әсәйем фатихаһы” (2с)
Рәшит Назаров “Яҙ башы” (1с)
Шәриф Биҡҡол “Яҙғы уйҙар”(1с)
Йәмил Мостафин “Ыласын” (2с)
Талха Ғиниәтуллин “Миҙал” (2с)
Зөлфәр Хисмәтуллин “Урман ҡунағы” (2с)
Тимер Йосопов “Ерән ҡашҡа” (1с)
Кәтибә Кинйәбулатова “Барыһы тыуған еремдә” (1с)
Абдулхаҡ Игебаев “Һыу буйында балыҡсы”(1с)
Мөслим Әбсәләмов “Йомағужа тирәктәре” (2с)

6-сы класс
Башҡорт халыҡ ижады – 10 сәғәт.
“Урал батыр” әкиәте.
“Ҡариҙел” легендаһы.
Бәйеттәр.
Герман һуғышы бәйеттәре. Дон далаларында.
Таҡмаҡтар.
20 быуат башында башҡорт әҙәбиәте – 1 сәғәт.
Шәйехзада Бабич ижады .
Башҡортостан.
Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте -3 сәғәт.
Зәйнәб Биишева ижады.
“Башҡортостан”. “Башҡорт теле”.
Ҡадир Даян, Заһир Исмәғилев “Шайморатов генерал”.
Һуғыштан һуңғы осор әҙәбиәте – 3сәғәт.
Фәрит Иҫәнғолов. “Уҡытыусы Ғүмәров” .
Назар Нәжми “Башҡортостан ”
Хәҙерге әҙәбиәт – 33 сәғәт.
Фәрзәнә Ғөбәйҙуллина “Башҡортостан флагы”, “Умырзая”.
Сафуан Әлибаев “Мәктәп юлы”.
Ярулла Вәлиев “Беренсе көн”.
Яҡуп Ҡолмой “Мәктәп”.
Ҡәҙим Аралбай “Башҡорт ҡоролтайына”, “Йомабай ҡурайы”.
Рауил Бикбаев “Халҡыма хат”.
Гөлфиә Юнысова “Ер улына”, “Талы бөгөлөп тора”.
Динис Бүләков “Ҡара икмәк”(1с).
Әнүр Вахитов “Өс бөртөк бойҙай”(1с).
Кәтибә Кинйәбулатова “Уҡытыусым”.
Лира Яҡшыбаева “Уҡытыусы – ул белем биреүсе лә, икенсе әсәй ҙә...”.
Рауил Шаммас “”Уҡытыусыға”.

Тимер Йосопов “Ай Уралым, Уралым.”
Нәжиб Иҙелбай “Салауат ташы” (1с).
Жәлил Кейекбаев “Урал тураһында ҡобайыр”.
Мирас Иҙелбаев “Төш”(2с).
Рәми Ғарипов “Салауат батыр”, “Әсәм ҡулдары”.
Нур Ғәлимов “Яуҙан ҡайтҡан ҡурай”.
Абдулхаҡ Игебаев “Әсәйемә”, “Сыйырсығым”.
Йыһат Солтанов “Ҡәнәфер сәскәһе”(1с).
Әнүәр Бикчәнтәев “Бөркөт һауала үлә”(2с).
Тимерғәле Килмөхәмәтов “Турайғыр” (3с).
Рәшит Назаров “Офоҡтағы ҡояш”.
Сәлмән Яҡупов “Ҡарабаш турғай”.
Туғандаш халыҡтар әҙәбиәте – 3 сәғәт.
Ғабдулла Туҡай “Шүрәле”.
Виталий Бианки “Ҡоторған тейен”.
Ибраһим Йосопов “Ҡара бүрек хаҡында һүҙ”.

7-се класс
Әҙәбиәт һәм уның кеше тормошондағы роле
Ирек Кинйәбулатов.“Ҙур ышаныс һеҙгә, Уҡытыусылар”
Әмир Әминев “Инша”
Рәми Ғарипов “Тел”,Рәсүл Ғамзатов “Туған тел”
Башҡорт халыҡ ижады
Тарихи ваҡиғалар, хәрби поход, әрме йырҙары “Урал”, “Эскадрон” ,“Любизар”
Кантон башлыҡтары тураһындағы йырҙар- “Ҡаһым түрә”, “Ҡолой кантон»
Ҡатын-ҡыҙҙар яҙмышы йырҙары-“Зөлхизә”, “ Ғилмияза”
Риүәйәт һәм легендалар: «Ҡуңырбуға», “Буранбай»
“Буранбай”- халыҡ йыры
Сеңләүҙәр
“Ерәнсә сәсән менән хан”әкиәте
Боронғо әҙәбиәтебеҙ үрнәктәре: Күрәҙәлек китабы
«Ҡорҡот ата китабы”нан өҙөк( Ғазраил м-н Домрул)
В.Зефиров. “Йәнтүрә хикәйәһе”
Мифтахетдин Аҡмулла. «Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!»
Дуҫлыҡ
Мифтахетдин Аҡмулла. «Нәфсе», «Аттың ниһен маҡтайһың”
Мифтахетдин Аҡмулла. «Нәсихәттәр», «Өлгөр һүҙ»
Халыҡ шағиры М. Ғафуриҙың тормошо һәм ижад юлы
М.Ғафури «Үҙем һәм халҡым», «Мин ҡайҙа?»,”Гөлдәр баҡсаһында”
М.Ғафури «Һарыҡты кем ашаған?»
М.Ғафури «Һунарсы ҡарт»
Шәйехзада Бабич. «Салауат батыр», «Зәки – Башҡортостан терәге”
Шәйехзада Бабич. «Ҡурайҡайға», «Көтәм»
Т.Ү. Шиғриәт минуттары(тасуири һөйләү)
Дауыт Юлтый «Тимеркәй фәлсәфәһе». Әҫәрҙә ябай кешенең фажиғәле яҙмышы,эске донъяһы
Дауыт Юлтый «Тимеркәй фәлсәфәһе». Тимеркәй образы
Дауыт Юлтый «Тимеркәй фәлсәфәһе». Хикәйәнең кире геройҙары. Сәми образы.

Дауыт Юлтый «Тимеркәй фәлсәфәһе».Ҡотлояр байҙың кешелекһеҙлек һыҙаттары
Һәҙиә Дәүләтшина тормошо,ижады : «Айбикә» повесы
Һәҙиә Дәүләтшина. «Айбикә» п. өҙөк
Һәҙиә Дәүләтшина. «Һырға һабағы»
Рәшит Ниғмәтиҙең тормош һәм ижад юлы
Р.Ниғмәти. «Йәмле Ағиҙел буйҙары»
Р.Ниғмәти. «Мәскәүгә минең бүләгем»
Р.Ниғмәти ижады буйынса ҡабатлау
Мостай Кәримдең тормош һәм ижад юлы
Мостай Кәрим. “Айгөл иле”
“Айгөл иле”драмаһының идея-тематик йөкмәткеһе
«Айгөл иле» драмаһында образдар системаһы
«Айгөл иле» драмаһының сюжет һәм композиция үҙенсәлектәре
М.Кәрим «Ап-аҡ мөғжизә»
М.Кәрим ижадын ҡабатлау, нығытыу.
Михаил Шолохов. «Кеше яҙмышы»
М.Шолохов. «Кеше яҙмышы» . Андрей Соколов образына характеристика
Яныбай Хамматов « Ғәйзулла»
Яныбай Хамматов. «Ғәйзулла». IV VIII бүлектәр
Әҫәрҙә халыҡтың үткәне һүрәтләнеше
Р.Өмөтбаев «Илем-минең яҙмышым”(тормошо, ижады тураһында)
Р.Өмөтбаев. “Атлы башҡорт»

8 –се класс
Рәшит Назаров. «Башҡорт»
Абдулхаҡ Игебаев. «Башҡортостан»
Хәким Ғиләжев. «Башҡорт теле»
Мәүлит Ямалетдинов. «Халҡым хазинаһы»
Мәхмүт Хөсәйен. «Башҡорт теле ғорур яңғырай»
Валентин Распутин. «Француз теле дәрестәре»
Дини әҙәбиәт. Р.Бикбаев. Хәҙистәр. М.Ямалетдинов.Сүрәләр
Мөхәммәт пәйғәмбәр
Ҡөрьән китабы
Шафиҡ Әминев-Тамъяни. «Урал», “Башҡорт бабаларының тарихы»
Ғәли Ибраһимов. «Кинйә»
«Кинйә» романының темаһы һәм төп проблемалары
«Кинйә»романының сюжет-композиция үҙенсәлектәре,теле
Әйтештәр.Бер тигәс тә ни яман?
Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсән әйтеше
Ҡобайырҙар.Ил тигәндең кеме юҡ
“Салауат батыр» ҡобайыры
Мостай Кәрим. «Сәсән»
Яныбай Хамматов. «Төньяҡ амурҙары»
Яныбай Хамматов. «Төньяҡ амурҙары»
Күренекле немец шағиры менән осрашыу
Яныбай Хамматов.« Төньяҡ амурҙары тураһында »
Ғайса Хөсәйенов. «Ете ырыу»
Күгәреп тә ятҡан Урал тауы –
Ете ырыу илдең төйәге» хикәйә б-са
Булат Рафиҡ. «Эйәрләнгән ат»
Булат Рафиҡ. «Эйәрләнгән ат»
Булат Рафиҡ. «Эйәрләнгән ат»
Рәшит Солтангәрәев. «Осто бөркөт»
Рәшит Солтангәрәев «Осто бөркөт»
Ғ.Сәләм.“Республика иртәһе”
Ғ.Сәләм.“Шоңҡар»
Ғ.Сәләм.“Шоңҡар»

Ғ.Сәләм.“Шоңҡар»
Б.Бикбай. «Ер»
Б.Бикбай. «Ҡаһым түрә”
Б.Бикбай. «Ҡаһым түрә”
“Ҡаһым түрә”драмаһының тел- стиль үҙенсәлектәре
З.Биишева. «Йәшәү- хеҙмәт”
З.Биишева. «Һөнәрсе менән Өйрәнсек»
М.Кәрим. «Ҡайын япрағы тураһында”
М.Кәрим. «Россиянмын”, «Йәшәйһе бар»
М.Кәрим. «Айһылыуҙың күҙ йәштәре», “Ҡоролтайға ҡотлау”
М.Кәрим. «Үлмәҫбай”
Алмалар бешкән ине
Р.Ғарипов «Урал йөрәге”
Р.Ғарипов «Аманат»
Р.Ғарипов “Уйҙарым»
Р.Бикбаев. “Башҡортостан бында башлана»
Р.Бикбаев. «Йүкәләрҙән һығылып бал тамғанда
Рауил Бикбаев. « Йәншишмәбеҙ ошо тупраҡта».
Роберт Паль. «Уралым”
Талха Ғиниәтуллин. « Мәтрүшкә еҫе”
Талха Ғиниәтуллин. « Мәтрүшкә еҫе”
Талха Ғиниәтуллин. «Әсә һәм бала»
Талха Ғиниәтуллин. «Әсә һәм бала»
Назар Нәжми. «Тыуған ил тураһында һүҙ»
Назар Нәжми. «Аҡ шишмә», «Һинең ниндәй улыңмын мин?»
Әмир Әминев. «Ҡытай-город”
Әмир Әминев. «Ҡытай-город”
Хәсән Назар. «Ғәзиз ерем»
Хәсән Назар. «Аҡҡа табыныу». «Дауа»
Ринат Камал. «Таня-Таңһылыу»
Ринат Камал. «Таня-Таңһылыу»

9-сы класс
.
1

Башҡорт халыҡ ижады
Ҡарыһүҙҙәр, ырымдар.Йола поэзияһы.Ҡобайырҙар.
Урал батыр. Иҙеүкәй менән Мораҙым.

Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте
Йософ Баласағунлы.Ҡотадғу белек.
Ҡорҡот ата.
Уғыҙнамә.
Ҡол Ғәли. Ҡисса-и Йософ.
Ҡотб. Хөсрәү вә Ширин.
Хәрәзми.Мөхәббәтнамә.
Сәйф Сараи. Гөлөстан бит-төрки.
Буҙйегет.
Бәхтиәрнамә.
Шәжәрәләр.
Йырауҙар һәм сәсәндәр ижады (6с).
Салауат Юлаев ижады (2с).

19 быуат әҙәбиәте
Мифтахетдин Аҡмулла ижады (7с).
Башҡорттарым, уҡыу кәрәк! Шиһабетдин Мәржәни мәрҫиәһе. Урыным – зиндан. Мәжлесенә ҡарай ғына. Инсафлыҡ.
Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев ижады (4с).
Ҡайыш илә йүкә. Йомран иле. Үткән заманда башҡорт ҡыҙҙарының оҙатылыуы.
Башҡорттар. Пушкин.
Ризаитдин Фәхретдинов ижады (4с).
Әсмә.

20 быуат башында әҙәбиәт
Сафуан Яҡшығолов ижады (2с)
Башҡорт ағаларыма хат. Яҙ килеүе. Ҡитға. Дим буйы.

Фәтхелҡадир Сөләймәнов ижады (2с).
Башҡорт моңо. Тимербай ҡурайсы.
Мәжит Ғафури ижады (6с).
Себер тимер юлы. 1906 йылдан 1907 йылға васыят. 1907 йылдың яуабы. Баҙарға сыҡтым. Юҡтырһың да, Алла! Бөтһөн
империализм һуғышы. Аждаһа. Икмәк!.. Кыҙыл байраҡ, Ярлылар, йәки өйҙәш ҡатын
Шәйехзада Бабич ижады (5с).
Халҡым өсөн. Бер минут. Бай һәм ярлы. Көрәшеп үткәр ҡыҫҡа ғүмереңде. Көтәм. Кем өсөн? Ҡурайҡайға. Яҙғы йыр. Беҙ.
Тупраҡ. Башҡортостан.Башҡорт халҡына көйлө хитап.

Эш программаһына ҡушымта

Ҡаралды

Тикшерелде

гуманитар фәндәр МБ ултырышында

Раҫлайым

Директорҙың уҡыу-уҡытыу эштәре
урынбаҫары:
/Ермакова З.И/

МБ етәксеһе:

/Байбулатова Э.Г/

Протокол № 1

«26» август 2016 й.

Мәктәп директоры:

« 27 » август 2016 й.

/Ишмөхәмәтова Ф.Ә/
Приказ № 128

02-12
Юғары квалификацион категориялы башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы
Ҡотошова Лилиә Илдус ҡыҙының 5- се класҡа башҡорт әҙәбиәтенән
2016-2017 уҡыу йылына календарь –тематик планы

«30 » август

2016 й.